อนุภาค คือองค์ประกอบขนาดเล็กของสารต่างๆ โดยสารนั้นมักเกิดจากการรวมตัวของอนุภาคจำนวนมากขึ้นเป็นสารสถานะต่างๆ และหลากหลายรูปแบบ ในการจำแนกสารอาจทำได้ด้วยการวิเคราะห์อนุภาคที่รวมตัวกัน เช่น ของแข็ง คือสารที่เกิดจากการรวมตัวของอนุภาค โดยอนุภาคของของแข็งจะจัดเรียงชิดกันอย่างเป็นระเบียบ ทำให้มีการเคลื่อนที่ของอนุภาคน้อยหรือแทบไม่มีเลย ส่วนอนุภาคของของเหลวจะไม่ยึดติดกันทำให้เกิดการเคลื่อนที่ได้มากกว่า แปรสภาพตามภาชนะที่ใส่ และแก๊สคือสารที่มีอนุภาคห่างกันมาก มีพลังงานในการเคลื่อนที่ของอนุภาคมากและฟุ้งกระจาย จึงจะเห็นได้ว่าอนุภาคนั้นมีผลต่อสถานะต่างๆ ของสาร บ่อยครั้งที่การทำงานกับสารจะต้องคำนึงถึงอนุภาคเพื่อให้วางแผนการทดลองหรือการผลิตกับสารนั้นอย่างถูกต้องและเหมาะสมกับคุณสมบัติของสารที่มีอนุภาคต่างรูปแบบกัน การใช้เครื่องวัดขนาดอนุภาคจึงเป็นตัวช่วยที่สำคัญของการตรวจสอบสาร เครื่องวัดขนาดอนุภาค ถูกออกแบบมาเพื่อรับเอาสารที่ต้องการตรวจสอบด้วยส่วนเก็บตัวอย่างเข้าไปในเครื่อง จากนั้นจะมีส่วนของเซนเซอร์ยิงไปที่ตัวอย่างของสารนั้น ก่อนจะส่งข้อมูลที่พบไปยังส่วนวิเคราะห์ผลข้อมูลต่อไป การวิเคราะห์ข้อมูลมักจะได้เรื่องจำนวนของอนุภาคและขนาดของอนุภาคที่พบในสารนั้นๆ เพื่อนำไปคำนวณร่วมกับปริมาตรหรือความหนาแน่นในการใช้งานต่อไป โดยส่วนใหญ่แล้วเครื่องวัดขนาดอนุภาคจะใช้กับของเหลวหรือแก๊สเป็นหลักเนื่องจากไม่สามารถวิเคราะห์ได้ด้วยร่างกายมนุษย์และต้องการความแม่นยำสูง ประโยชน์ของเครื่องวัดขนาดอนุภาคจึงเป็นการช่วยเพิ่มความแม่นยำในการวัดขนาดอนุภาคของสาร โดยเฉพาะสารที่มีสถานะเป็นของเหลวหรือแก๊สที่ยากต่อการวิเคราะห์ข้อมูล ให้ได้ค่าที่แน่นอนและลดความคลาดเคลื่อนในการใช้งานต่อไป และนอกจากความแม่นยำที่ได้จากการใช้เครื่องวัดขนาดอนุภาคแล้ว ยังมีประโยชน์ในเรื่องของความปลอดภัยต่อผู้ใช้งาน